له ورورولۍ تر چوکاټه: د تورکي ژبو نړۍ ستراتیژیک بدلون

په اذربایجان کې د تورکي ژبو دولتونو سازمان وروستۍ سرمشریزې د غړو هېوادونو ترمنځ د نږدې ټولنیزو-کلتوري او دفاعي اړیکو لپاره یو روښانه لیدلوری لرونکې لار نقشه وړاندې کړه.

په اذربایجان کې د تورکي دولتونو سازمان (OTS) وروستۍ سرمشریزه، چې په ګابالا ښار کې جوړه شوه، کېدای شي د هغې تاریخي شېبې په توګه یاده شي چې ترکي نړۍ په پرېکنده توګه له کلتوري ورورولۍ څخه یو ستراتیژیک چوکاټ ته واوښته.

هغه څه چې د ګډ میراث د یوې نا منظمې ټولنې په توګه پیل شوي وو، اوس په یو منظم او څو اړخیز سازمان بدل شوی — داسې یو سازمان چې اوس د همغږۍ، بنسټیزې ژورتیا او سیمه ییز فعال رول په ژبه خبرې کوي.

دا سرمشریزه، چې د "سیمه ییزې سولې او امنیت" تر شعار لاندې جوړه شوې وه، د تورکي ژبو نړۍ مشران یې سره راټول کړل.

د ګابالا اعلامیې، د '+OTS' انعطاف منونکې همکارۍ بڼې غوره کولو، او د تورک سوی (TURKSOY)یا تورک تبارانو  د رول پیاوړي کولو ټولو د یوې پراخېدونکې بنسټیزې اډې ښکارندويي کوله.

د ترکي اکاډمۍ او کلتوري میراث بنسټ کې د څارونکي په توګه د ترکمنستان د شاملولو پرېکړې د ټول شمولیت لا زیاته پراختیا په نښه کړه.

سرمشریزې د پام وړ پرمختګونه هم ثبت کړل: د ترکي پانګونې صندوق فعالول، د مرکزي بانکونو د شورا د جوړولو پلانونه، او ډیجیټلي بدلون، سوداګریزو اسانتیاوو، او ترانسپورتي دهلېزونو — له منځني دهلېز څخه نیولې تر د کسپین هاخوا مسیر پورې — ته بیا نوې ژمنې.

په ټولیزه توګه، دغو پرمختګونو له خبرو اترو څخه ډیزاین ته، او له هیلو څخه جوړښت ته یو قصدي بدلون په ډاګه کړ.

د امنیتي اړخ وده

په ورته ډول مهمه دا وه، چې د ګابالا سرمشریزې د ترکي دولتونو سازمان اجنډا ته یو پیاوړی امنیتي ستون ورزیات کړ. د اذربایجان ولسمشر الهام علییف وړاندیز وکړ چې غړي هېوادونه دې په ۲۰۲۶ کال کې ګډ پوځي تمرینات ترسره کړي، چې دا به د ستراتیژیکې همغږۍ لومړنۍ ننداره وي.

د قزاقستان ولسمشر قاسم جومارت توکایف د سایبري امنیت او معلوماتو ساتنې په برخه کې د همکارۍ غوښتنه وکړه، او په ټوله سیمه کې یې د ګډ مقاومت او تخنیکي حاکمیت رامنځته کولو پر اهمیت ټینګار وکړ.

د ترکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان، د دې ټولو وړاندیزونو سره په همغږۍ، اعلان وکړ چې "موږ چمتو یو چې د خپل ګډ امنیت اړوند په هره برخه کې ونډه واخلو." د هغه څرګندونو دفاعي همکاري په مستقیم ډول له ترکي پیوستون سره وتړله، او د ګډو وړتیاوو د پیاوړتیا لپاره یې د ترکیې پر چمتووالي ټینګار وکړ.

د امنیتي همکارۍ مسیر اوس روښانه شوی دی. په دې وروستیو کې د بشکیک د امنیت شورا د سکرترانو غونډې ګډ ګواښونه په ګوته کړل: سایبري بریدونه، ناسم معلومات، پوله ییز جرمونه، او د ترکي نړۍ لپاره یې د هغوی اغېزې وارزولې.

د استخباراتي خدماتو او دفاعي صنعتي بنسټونو ترمنځ روانه همکاري، د ۲۰۲۶ کال له پلان شویو ګډو تمریناتو سره یوځای، د یوې همغږې امنیتي ټولنې لومړنۍ بڼه جوړوي.

دا نوښتونه یوازې هیلې نه منعکسوي؛ بلکې دا د ستراتیژیک واقعیت د پېژندلو نښه ده.

لکه څنګه چې نړیواله ناامني مخ په ډېرېدو ده، له سیمې سره نږدې جګړو څخه نیولې د انرژۍ او ډیجیټلي دهلېزونو پر سر د لویو قدرتونو تر سیالۍ پورې، ترکي دولتونه په زیاتیدونکي ډول پوهېږي چې ډله ییز امنیت او د دفاعي صنعت همکاري د رښتینې خپلواکۍ لپاره بنسټیز شرطونه دي.

دا چوکاټ نه یوازې د ترکي دولتونو لپاره بلکې د دوی د پراخې ګاونډۍ سیمې لپاره هم د یو ثبات راوستونکي په توګه عمل کولی شي، چې د وېش پر ځای د خبرو اترو له لارې مخنیوی پیاوړی کوي.

د ترکي دولتونو سازمان تګلاره، چې هوښیاري له موخې سره یوځای کوي، هڅه کوي چې پرته له دښمنۍ ځان بسیاینه رامنځته کړي، یو داسې توازن چې لږو سیمه ییزو بلاکونو ترلاسه کړی دی.

له تحرک سره بنسټیز کول

هغه څه چې دا سرمشریزه له نورو بېلوي، شعارونه نه، بلکې بنسټیز تحرک دی. د مرکزي بانکونو د شورا په څېر د فعالو ادارو جوړول او د ترانسپورت، ګمرکونو او انرژۍ په برخه کې د تخصصي کمیټو پراخول، دا هوډ ښیي چې ورورولي پر حکومتولۍ بدله کړي.

د ترکي پانګونې صندوق، چې تمه کېږي د زیربناوو، لوژستیک، او د کوچنیو سوداګریو پراختیا تمویل کړي، د دې عملي بدلون نښه ده. د دې بنسټ جوړول د ۲۰۲۱ کال د استانبول اعلامیې یو له کلیدي ماموریتونو څخه پوره کوي.

د قرغزستان ګټوره مشري، د لویو نوښتونو کوربه توب او همغږۍ ته د اذربایجان چمتووالی، او د ترکیې بنسټیزه تجربه په ګډه د دوامداره سیمه ییزې همغږۍ لپاره یو باوري ملا تیر جوړوي.

پلي کول به ټاکونکی وي، او دلته د ترکي دولتونو سازمان هم هیله او هم وړتیا ښیي.

د ګابالا سرمشریزې یو ځانګړی راتلونکي ته متوجه نوښت د '+OTS' بڼې معرفي کول وو — د همکارۍ یو انعطاف منونکی چوکاټ چې سازمان ته اجازه ورکوي ترڅو له درېیمګړو او شریکانو سره په ځانګړو پروژو کې پرته له غړیتوب څخه ښکېل شي.

دا میکانیزم د ترکي دولتونو سازمان له یو ځانګړي کلتوري بلاک څخه د یوریشیا د همکارۍ لپاره یوې شبکويي پلتفورم ته د تکامل ښکارندويي کوي چې له غیر ترکي سیمه ییزو شریکانو سره هم کار کولی شي.

د بنسټیزې ننوتلو د حد په ټیټولو سره، په داسې حال کې چې ستراتیژیکه همغږي ساتل کېږي، +OTS کیدای شي د سازمان یو له تطبیقي وسیلو څخه وګرځي — د پراختیا پر ځای د شراکت له لارې د نفوذ د پراخولو یوه لاره.

په ورته وخت کې، ارتباط د دې سیمه ییزې پروژې اقتصادي ملا تیر پاتې کېږي. د منځني دهلېز د ښه کولو، د ګمرکي کړنلارو د همغږي کولو، او د شنو ترانسپورت او انرژۍ د لېږد د موخو د پرمخ وړلو لپاره ژمنې د دې بلاک اقتصادي عملي توب په ګوته کوي.

خو یوازې دا نوی پړاو نه تعریفوي. د تورک سوی په پیاوړي کولو، د ترکي میراث په وده ورکولو، او د زده کړو، ځوانانو، او ډیاسپورا د همکارۍ لپاره د میکانیزمونو په جوړولو سره، د ترکي دولتونو سازمان کلتور د ستراتیژیکې پانګې په توګه پېژني.

ګډه ژبه، ادبیات، او هنر په عملي پروژو بدلېږي — د بورسونو شبکې، پوله ییز کلتوري مرکزونه، او د ځوانانو پروګرامونه چې د ډله ییز تړاو احساس پیاوړی کوي.

په ورته وخت کې، د ډیجیټلي ترکي همکارۍ پلتفورم پراخول او د الکترونیکي حکومتولۍ، فنټیک، او ډیټا امنیت په برخه کې همغږي دا په ګوته کوي چې ترکي یووالی له احساساتو څخه ډېر لرې دی: دا په ډیجیټلي جوړښت کې کوډ کېږي.

د کلتور او ارتباط دا دوه ګونې اجنډا د ترکي دولتونو سازمان ته هم احساساتي ژورتیا او هم مادي ارزښت ورکوي.

په اصل کې، د ترکي دولتونو سازمان ډله ییز هویت پر عملي چوکاټونو بدلوي. هغه څه چې یو وخت تشریفاتي وو، اوس پرمختیایي او ستراتیژیک شوي، د ارزښتونو او پایلو ترمنځ یو رښتینی پل.

د یوه منظم ترکي پېر پر لور

د ترکي همکارۍ اغېز یوازې د سرمشریزو په تالارونو کې محدود نه دی؛ دا په زیاتیدونکي توګه په کورني سیاست او عملي بیارغونه کې لیدل کېږي.

د ګابالا سرمشریزې وروسته، ترکیې یوه مقرره صادره کړه چې ترکي توکمه غیر اتباعو ته یې په ترکیه کې د خپلو مسلکونو یا هنرونو د ازادانه دوام حق ورکړ.

دا اقدام د ګابالا روحیه عملي کوي، او بنسټیزه همکاري له ټولنیز او اقتصادي ټول شمولیت سره تړي.

دا تاییدوي چې ترکي هویت یوازې ډیپلوماتیک شعار نه دی بلکې یو ژوندی ټولنیز اصل دی، چې د قانون، فرصت، او ورځني عمل له لارې پیاوړی کېږي.

په ورته وخت کې، نښو پالنې پالیسي محتوا ترلاسه کړې ده. د اذربایجان په ازاد شوي ښار فضولي کې د فضولي جومات د بنسټ ډبرې اېښودل، چې د ترکمنستان لخوا یې ملاتړ کېږي، نه یوازې روحاني پیوستون منعکسوي بلکې په قره باغ کې د کلتوري حضور بیا راژوندي کول هم، چې د یادونې او بیارغونې یو پیاوړی عمل دی.

په ورته ډول، د ۱۵مې پېړۍ د تیموري سلطان میرزا الغ بیګ په نوم ښوونځی، چې د ازبکستان په نوښت جوړ شوی، لا دمخه په فضولي کې فعالیت کوي، چې دا یادونه کوي چې په ټوله ترکي نړۍ کې، نښې اوس په عملي ودانیو بدلیږي، ځکه چې اخلاقي ژمنې پر خښتو، ټولګیو او تلپاتې بنسټونو اوړي.

د ګابالا اعلامیې ټینګار پر سیمه ییزې سولې، ثبات، او متوازنې ډیپلوماسۍ یو پوخ درک په ډاګه کوي: د ترکي نړۍ تلپاتې ځواک د ټکر پر ځای په همکارۍ کې نغښتی دی.

په دې برخه کې، د ترکي دولتونو سازمان په یوه ټوټه شوي نړیوال نظم کې د یو ځانګړي یوریشیايي نوښت په توګه ولاړ دی، چې د سلسلې مراتبو پر ځای د متقابلې انحصار له لارې د همغږۍ په لټه کې دی.

د ډېرو راپورته کیدونکو بلاکونو پر خلاف چې ځانونه د سیالۍ له لارې تعریفوي، د ترکي دولتونو سازمان رغنده څواړخیز پالنه تعقیبوي: د انفرادیت له لاسه ورکولو پرته د یوځای عمل کولو وړتیا.

دا د مثبت حاکمیت ماډل خپلو غړو ته وړتیا ورکوي چې د سوداګرۍ، ترانسپورت، ډیجیټلي حکومتولۍ، او امنیت په برخه کې همغږي وکړي پداسې حال کې چې نړیوالې ښکېلتیا ته خلاص پاتې شي. دا ادغام له تابعیت پرته دی، د انزوا او انحصار دواړو لپاره یو عملي بدیل.

د ګابالا سرمشریزې تایید کړه چې ترکي نړۍ یوې ستراتیژیکې ټولنې ته وده کوي: یوه داسې ټولنه چې هویت، حکومتولي، او امنیت په یو همغږي جوړښت کې مدغم کوي.

د ترکي دولتونو سازمان له یو کلتوري نوښت څخه د خبرو اترو، نوښت، او ډله ییز امنیت یو ثبات راوستونکي قطب ته، چې په ټوله یوریشیا کې غځېدلی، وده کړې ده.

د دې اعتبار به اوس پر دوامداره همغږۍ، روڼتیا، او د اعلامیو پر عملي پایلو بدلولو پورې اړه ولري.

خو، مسیر روښانه دی.

له کسپین څخه تر اناتولیا، له دښتې څخه تر دانوب پورې، ترکي دولتونه د همکارۍ یو داسې جوړښت جوړوي چې د دوی جغرافیه ساتي، د دوی اقتصادونه لوړوي، او د دوی ګډ غږ پیاوړی کوي.

هغه څه چې یو وخت میراث و، اوس په ستراتیژۍ بدل شوی دی: یو منظم چوکاټ چې پر باور ولاړ دی، په بنسټونو کې رېښې لري، او راتلونکي ته لارښوونه کوي.

ترکي پېړۍ په ثابت ډول په یو بنسټیز واقعیت بدلېږي، یوه ژوندۍ ننداره چې هویت، کله چې له حکومتولۍ او ارادې سره یوځای شي، نه یوازې د تېر یادونه، بلکې یو فعال رول رامنځته کوي.

د یوریشیا په زړه کې، ترکي نړۍ نه یوازې خپل غږ پیدا کوي؛ بلکې خپل ځانګړی نظام ډیزاین کوي.