امام غزالي مقبره د نړېدو له ګواښ سره مخ ده
د امام غزالي مقبره، چې د اسلامي نړۍ یو له سترو عالمانو څخه دی، سره له دې چې له موندلو څخه یې ۱۵ کاله تېر شوي دي په ایران کې لا هم د بیارغونې په تمه ده.
د ۲۰۰۷ کال په نیمایي کې، د یو ځايي اوسیدونکي لخوا د یوې صحرايي ځمکې په یوه ټوټه کې چې د څارویو د څړځای په توګه کارول کیده، یوه ناڅاپي او په زړه پورې کیندنې د اسلامي نړۍ د لویو خزانو څخه یوه ښکاره کړه - د هر اړخیز مفکر الغزالي ورک شوی قبر، چې د هر وخت یو له خورا پوهو مسلمانو عالمانو څخه ګڼل کیږي.
د هغه قبر د توس په تاریخي ښار کې وموندل شو، چې د ایران دوهم ډیر نفوس لرونکی ښار مشهد څخه یوازې ۲۴ کیلومتره لرې دی. دې کشف د دې لوی مفکر د وروستي آرام ځای موندلو هڅو ته د پای ټکی کېښود چې د نړۍ د پیدایښت په اړه یې د ارسطو نظر ننګولی و او د حجت الاسلام (د اسلام ثبوت) لقب سره ویاړل شوی و.
خو حتی د مقبرې له کشف څخه ۱۵ کاله وروسته هم، دا لا هم د ترمیم او بیارغونې په تمه ده. که څه هم د طبیعت اغیزو د مقبرې بنسټونه ویجاړ کړي دي، د ابو حامد محمد بن محمد الغزالي مقبره، چې په ۱۱۱۱ کال کې د ۵۳ کلونو په عمر کې مړ شو، لا هم هغه عظمت او درناوی نه دی لیدلی چې هغه یې د خپل ژوند په اوږدو کې د خپلو لاسته راوړنو لپاره مستحق و.
دفن شوی تاریخ
د مقبرې د کشف په اړه یوه په زړه پورې کیسه شته. ځايي اوسېدونکی، که څه هم متخصص نه و، خو د طوس په تاریخ ډیر ښه پوهیده، چیرې چې لوی فارسي شاعر فردوسي ژوند کاوه او خپل مشهور اثر شاهنامه یې لیکلی و.
دغه لیواله اوسیدونکي چې په څړځای کې د غونډۍ له امله حیران و، په غونډۍ کې کیندنه پيل کړه او د لرغونو جوړښتونو نښې یې وموندلې. راپور ورکړل شوی چې هغه بیا سیمه ییزو چارواکو ته خبر ورکړ او یو ټیم د سیمې د معاینې لپاره واستول شو.
دا ټیم لومړنی کس و چې د الغزالي د مقبرې د ګنبد بنسټ یې کشف کړ. د مقبره بنسټ په هغه ځمکه کې موقعیت لري چې اوس مهال د آستان قدس رضوي لخوا اداره کیږي، چې په ایران کې ترټولو لوی بنسټ دی.
د پیړیو راهیسې، د الغزالي د مقبرې دقیق موقعیت د اسلامي پوهانو او متخصصینو ترمنځ د اټکل او بحث موضوع وه. یو څو قبرونه چې مخکې یې پام ځانته اړولی و، وروسته وموندل شول چې یوازې یادګاري قبرونه وو.
د مثال په توګه، یو یې د هارونیا په نوم د یوې مدرسې په انګړ کې موقعیت لري، چې فکر کیږي د عباسي خلیفه هارون الرشید لخوا جوړه شوې وه، د کشف شوي مقبرې څخه یوازې څو کیلومتره لرې دی.
خو په مقبره باندې یوه لیکنه چې د فقیه نوم او نور جزئیات پکې لیکل شوي دي، په پراخه کچه د اعتبار وړ ګڼل شوې ده. د الغزالي سربیره، د هغه د څلورو شاګردانو قبرونه هم نږدې وموندل شول.
سلجوقي سټایل
د ګنبد بنسټونه، چې په اصل کې د سلجوقی معمارۍ ځانګړتیاو سره د اتمګون په توګه جوړ شوي، د دې ځای یو وخت څنګه ښکاریده نظر ورکوي. دا ځای شاید د دیارلسمې پیړۍ په لومړۍ نیمایي کې د مغول یرغلګرو له ویجاړۍ څخه ژوندی پاتې نه شو چې له دې ځمکو څخه تیریدل. د ګنبد خراب حالت د هغه دورې د تاوتریخوالي شاهدي ورکوي.
خو نن ورځ قبر پرېښودل شوی ښکاري. د درزونو د پټولو لپاره د یو څو بدصورت پلستر پیچونو پرته، د دې لرغوني خزانې د بیارغونې لپاره هیڅ نه دي شوي.
دا غفلت نور هم حیرانونکی دی ځکه چې ایران د تاریخي پلوه مهمو قبرونو د ساتنې لپاره د خپلو هڅو سره پیژندل کیږي. د ایران د اوقافو او خیریه موسسو په وینا، نن ورځ په ایران کې د امامزادګانو (د دولسو امامانو زامن یا لمسیان) ۸،۱۶۷ زیارتونه شتون لري. د ځینو سرچینو په وینا، ډیری زیارتونه چې د امام زاده زیارتونو په توګه معرفي شوي، فکر کیږي چې د ۱۹۷۹ کال د ایران له انقلاب وروسته راڅرګند شوي دي.
د غزالي مقبره په دې برخه کې یوازې نه ده. د فارسي عالم نظام الملک مقبره، چې د همدې جغرافیې یو بل مهم شخصیت دی، هم په ښه حالت کې نه ده، خو ویلای شو چې د غزالي د مقبرې په پرتله په ښه حالت کې ده. لکه څنګه چې پوهېږئ، دا دوه نومونه د اسلامي تمدن په تاریخ کې یو استثنایی ځای لري.
د اسلامي دولت په فلسفه باندې د نظام الملک اغیز او په فکر باندې د غزالي اغیز بې له شکه دي.
پېړۍ وړاندې، الغزالي په ژوره توګه وویل: "زما ګرانه ملګريه، ستا زړه یو پالش شوی هنداره ده. ته باید د هغه دوړو پرده چې پرې راټوله شوې ده پاکه کړې، ځکه چې دا د الهي رازونو رڼا منعکس کولو لپاره رامینځته شوی دی."
کله چې بالاخره د هغه له قبر څخه دوړې او جالونه پاک شي، شاید د الغزالي ژوند او کار به په داسې نړۍ کې منعکس شي چې د هغه تعلیماتو ته تر بل هر وخت ډیر اړتیا لري.