نوي ډیلي د ۱۹۶۰ کال تړون ځنډولو پرېکړه د هغو څو اقداماتو څخه یوه وه چې هند د اسلام آباد پر وړاندې ترسره کړل. د هند تر ولکې لاندې د جمو او کشمیر په سیمه کې پر سیلانیانو د وروستي برید نه وروسته هند پرته له کوم ثبوت وړاندې کولو، پر پاکستان تور ولګاوه چې د "پولې پورې ترهګرۍ" ملاتړ کوي. پاکستان بیا د هند دا تور په کلکو ټکو رد کړ.
اسلام آباد دا یوه "جعلي عملیات" وبلل او د پنجشنبې په ورځ یې د ځوابي اقداماتو اعلان وکړ، چې په کې د نوي ډیلي سره د اړیکو د کچې ټیټول او د شملې تړون ځنډول شامل دي.
شملې تړون څه دی؟
دا تړون د ۱۹۷۲ کال د جولای په ۲مه نېټه لاسلیک شو، چې د دوه اړخیزو شخړو د حل او د کنټرول کرښې متقابل درناوي ته وده ورکوي. دا کرښه د ۱۹۴۷ کال راهیسې کشمیر د پاکستان او هند ترمنځ ویشي.
د تړون له لاسلیک مخکې، دواړو خواوو دې کرښې ته د اوربند کرښه ویله.
دا تړون په شمله کې د هند لومړۍ وزیرې اندیرا ګاندي او د پاکستان ولسمشر ذوالفقار علي بهټو لخوا د ۱۹۷۱ کال د هند-پاکستان جګړې وروسته لاسلیک شو. په دې جګړه کې د هند پوځي مداخلې ختیځ پاکستان د بنګله دېش په نوم یو نوی هېواد جوړ کړ.
د کشمیر په اړه، تړون ټینګار کوي چې د تېرو ۲۵ کلونو د شخړو اصلي مسایل به په سوله ییزه توګه حل شي.
"دواړه هېوادونه ژمن دي چې خپل اختلافات د سوله ییزو لارو، د دوه اړخیزو خبرو اترو یا د هرې بلې سوله ییزې لارې چې دواړه پرې موافق وي، حل کړي. تر هغه چې د دواړو هېوادونو ترمنځ کومه ستونزه په بشپړ ډول حل شوي نوي، هېڅ اړخ به په یو اړخیز ډول وضعیت بدل نه کړي او دواړه به د سولې او همغږۍ د ساتلو لپاره د زیان رسوونکو اعمالو د تنظیم، ملاتړ یا هڅونې ډډه وکړي."
ایا شملې توافقنامه د سولې یو تړون دی؟ نه.
د سولې تړون یو رسمي او پابند تړون دی چې د هېوادونو ترمنځ جګړه پای ته رسوي. خو د شملې توافقنامه ممکن لږ رسمي یا پابند وي.
هند او پاکستان په تخنیکي توګه د کشمیر پر سر په جګړه کې دي. د کنټرول کرښې دواړو خواوو ته شاوخوا یو میلیون سرتیري ځای پر ځای شوي، چې دا سیمه د نړۍ تر ټولو زیات پوځي شوې سیمه ګرځوي.
د سولې معاهده یا تړون، چې د نړیوالو قوانینو له مخې اداره کېږي، د قانوني پلي کېدو لپاره تصویب ته اړتیا لري.
د سولې توافقنامه ممکن لنډمهاله، غیر پابند یا حتی د قانوني وزن پرته شفاهي ژمنه وي.
هند او پاکستان له اوږدې مودې راهیسې یو بل د شملې توافقنامې د ماتولو تور پورې کوي.
پاکستان وايي چې هند په ۱۹۸۴ کال کې د سیچن ګلیشیر نیولو او په ۲۰۱۹ کال کې د کشمیر د الحاق په اړه یو اړخیز اقداماتو سره ددې توافقنامې څخه سرغړونې کړي دي.
هند پر پاکستان تور پورې کوي چې د ۱۹۸۹ کال راهیسې په کشمیر کې د نوي ډیلي ضد پاڅون ملاتړ کړی او د ۱۹۹۹ کال د کارګل جګړې پر مهال یې ددې توافقنامې نه سرغړونه کړې ده.
دا توافقنامه ممکن د امریکا لپاره د سولې لپاره د سولې د غځولو یوه توافقنامه وي، خو دا لا هم یو غیر اغېزمن تړون پاتې دی. د امریکا د بهرنیو چارو وزارت پخوانۍ مرستیالې رابین رافیل د ۱۹۹۳ کال د اکتوبر په ۲۸مه نېټه وویل ،
"دا یو ساده حقیقت دی چې شملې توافقنامه تر دې دمه ډېر اغېزمن نه دی ... دا ښه ده چې د شملې توافقنامې لاندې د کشمیر شخړه وڅېړل شي، خو دا باید عملي شي او تر اوسه نه ده شوې. له همدې امله ... دا ډېر اغېزمن نه دی،"
د شملې تړون اوسنی وضعیت څه دی؟
هند تر اوسه د پاکستان د ځوابي اقداماتو په اړه غبرګون نه دی ښودلی. نو، د هند لپاره، تړون لا هم په ځای دی.
خو د پاکستان لپاره، هند په ۲۰۱۹ کال کې د خپلې اساسي قانون ۳۷۰ مادې د یو اړخیز لغوه کولو او د سیمې د الحاق په کولو سره تړون په بشپړه توګه تر پښو لاندې کړ.
پاکستان وايي چې د هند هغه پالیسي چې غیر کشمیري هنديان د کشمیر په لانجمنه سیمه کې د ملکیتونو اخیستلو ته اجازه ورکوي، د سیمې د مسلمان اکثریت نفوس د بدلون هڅه ده، چې دا د شملې تړون سرغړونه ده. دا نظر د قانوني کارپوهانو لکه ای. جي. نوراني لخوا ملاتړ شوی.
د شملې تړون ځنډول څه معنا لري؟
تړون هڅه کوله چې شخړې، په ځانګړې توګه د کشمیر په اړه، د دوه اړخیزو خبرو اترو له لارې حل کړي، خو دا پابند نه و.
د پاکستان لخوا د تړون ځنډول ښيي چې اوس به د کشمیر موضوع نړیواله کړي او ممکن د ملګرو ملتونو، چین یا د اسلامي همکاریو سازمان څخه د منځګړیتوب غوښتنه وکړي. ملګرو ملتونو څو پرېکړې کړې دي چې په کشمیر کې د ټولپوښتنې غوښتنه کوي. او، په تاریخي توګه، اسلامي نړۍ په دې موضوع کې د پاکستان ملاتړ کړی.
هند، بیا، په دوامداره توګه د شملې تړون یادونه کوي او د کشمیر شخړه د پاکستان سره یو دوه اړخیزه موضوع ګڼي.
هند ممکن اوس له ډیپلوماتیکو ننګونو سره مخ شي که پاکستان د کشمیر په اړه نړیوالې هڅې پیل کړي.
که څه هم د کنټرول کرښې په اوږدو کې یو نازک اوربند روان دی، د تړون ځنډول هم د دواړو اټومي وسلو لرونکو سیالانو ترمنځ د تاوتریخوالي زیاتېدو یا د نوې جګړې امکان ښيي.
