امریکا ته د سعودي د ولیعهد سفر: د سفر اصلي موخه  د اسرائیلو او فلسطین شخړه، دفاع او اقتصاد

محمد بن سلمان به  په راتلونکې اونۍ کې له امریکایي چارواکو سره په لیدنو کې تمه کیږي چې یو لړ اقتصادي، امنیتي او جیوپولیټیکي موضوعات  تر بحث لاندې ونیسي. همداشان پدې لیدونو کې دفاعي تړون او د فلسطین مسله د اجنډا په سر کې ځای لري.
د سعودي عربستان د ولیعهد دا سفر سعودي عربستان ته د ټرمپ د ۲۰۲۵ کال د مې میاشتې د سفر په تعقیب  ترسره کیږي ، چې تمه کیږي  د دفاع او ټکنالوژۍ په برخو کې مهم تړونونه لاسلیک شي.

سعودي عربستان ولیعهد محمد بن سلمان د سې شنبې په ورځ د امریکا پلازمېنې واشنګټن کې د امریکا له ولسمشر ډونالډ ټرمپ سره په سپینه ماڼۍ کې لیدنه کوي، دا به له ۲۰۱۸ کال راهیسې امریکا ته د هغه لومړی سفر وي او دا سفر د امریکا او سعودي د اړیکو د بیا تنظیم او د محاصرې لاندې غزې د یوې نازک اوربند په منځ کې ترسره کیږي.

د ولیعهد دا سفر - چې تمه کیږي یو لړ اقتصادي، امنیتي او جیوپولیټیکي موضوعات به پکې شامل وي - سعودي عربستان ته د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د ۲۰۲۵ کال د مې میاشتې د سفر په تعقیب ترسره کیږي، چې په ترڅ کې یې د پام وړ دفاعي او تخنیکي معاملې ترسره شي.

د نړۍ د ترټولو لوی اقتصاد او د تیلو لوی تولیدوونکي مشران پیاوړې اړیکې لري.

خو، د دې نږدېوالي سره سره، پر یو شمېر مسایلو لکه امنیت، د مصنوعي ځيرکتيا (AI) پرزو ته لاسرسی، اټومي ټکنالوژي، F-35 جنګي جټ الوتکې، د فلسطین راتلونکی، د غزې اوربند، او له اسرائیلو سره د اړیکو پر پېچلې موضوع لا هم اختلاف د نظر لري.

د راپورونو له مخې، ټرمپ پر ولیعهد محمد بن سلمان ټینګار کړی چې د ابراهیم په نوم تړونونو ته داخل شي - کومو چې له متحده عربي اماراتو، بحرین او مراکش سره د اسرائیلو اړیکې عادي کړې وې - دا غوښتنه د ټرمپ د ۲۰ ماده ییز سولې پلان له مخې په غزه کې د اسرائیلو او حماس ترمنځ د اوربند لپاره د امریکا د منځګړیتوب په ځواب کې شوې.

راپورونه ښیي چې ټرمپ دا غوښتنه په مصر کې د غزې د سولې له سرمشریزې وروسته له محمد بن سلمان سره په یوه ټیلیفوني اړیکه کې کړې وه.

ټرمپ، چې په ۲۰۲۰ کال کې یې د ابراهیم تړونونه پیل کړل، په دې وروستیو کې خبریالانو ته وویل چې "ډېر خلک اوس د ابراهیم له تړونونو سره یوځای کیږي، او هیله لرو چې ډېر ژر به سعودي عربستان هم ترلاسه کړو."

د امریکا د پخوانۍ سفیرې باربرا اې لیف په وینا، دا ډېره ناشونې ده چې د سعودي ولیعهد د ابراهیم تړونونو له لارې له اسرائیلو سره د اړیکو عادي کولو ته غاړه کیږدي.

"دا له وخته مخکې خبره ده، د غزې وضعیت، د اوربند نازک طبیعت، او دا حقیقت ته په کتو چې له لومړي پړاو څخه دوهم پړاو ته د تګ لپاره اړتیاوې لا نه دي ټاکل شوې،" سفیرې لیف، چې د بایډن د ادارې پر مهال د بهرنیو چارو مرستیاله وزیره وه او اوس د واشنګټن په حقوقي شرکت آرنولډ او پورټر کې د نړیوالو پالیسیو لوړپوړې سلاکاره ده، په یوه ځانګړې مرکه کې TRT World ته وویل.

"پر دې سربیره، ولیعهد دا روښانه کړې - په دې وروستیو کې په IISS منامه ډیالوګ کې د سعودي چارواکو د عامه ویناوو له لارې - چې تر هرڅه ډېر هغه د یوه فلسطینی دولت لپاره د یوې واضحې لارې ټاکلو ته اړتیا لري،" هغې په بحرین کې د یوه لوړپوړي سعودي چارواکي وروستیو څرګندونو ته په اشارې سره وویل.

"یو فلسطینی دولت د سیمه ییزې یوځای کیدنې لپاره یو شرط دی،" منال رضوان، چې د سعودي د بهرنیو چارو په وزارت کې د مذاکراتي ټیم مشري کوي، په دې وروستیو کې په بحرین کې د منامه ډیالوګ په ترڅ کې ټینګار وکړ.

"موږ دا خبره ډېر ځله کړې، او فکر نه کوم چې موږ په بشپړه توګه درک شوي یو، ځکه چې دا پوښتنه له موږ څخه بیا بیا کیږي. او زه یې دلته یو ځل بیا وایم: د یوه فلسطینی دولت رامنځته کول د سیمه ییزې یوځای کیدنې لپاره یو لازمي شرط دی،" رضوان وویل.

پر غزې د اسرائیلو جګړه، چې د فلسطیني چارواکو په وینا شاوخوا ۷۰،۰۰۰ فلسطینیان یې وژلي (یوه شمېره چې متخصصین یې له دې هم لوړه بولي)، نږدې ۱۷۰،۰۰۰ یې ټپیان کړي او میلیونونه یې بې ځایه کړي، د اکټوبر له ۱۰مې راهیسې، کله چې پړاوییز اوربند نافذ شو، ځنډول شوې ده.

خو، د فلسطیني چارواکو په وینا، دا اوربند تقریباً هره ورځ د اسرائیلي ځواکونو له خوا مات شوی، چې په پایله کې یې نږدې ۳۰۰ فلسطینیان وژل شوي او سلګونه نور ټپیان شوي دي.

د اوربند د تړون لومړی پړاو، چې د ۲۰ ماده ییز پلان پر بنسټ دی، د فلسطیني بندیانو په بدل کې د اسرائیلي اسیرانو خوشې کول شاملوي. په دې پلان کې د غزې بیارغونه او له حماس پرته د یوه نوي حکومتي میکانیزم جوړول هم په پام کې نیول شوي دي.

په دې پلان کې د عربي او نړیوالو شریکانو سره د یوه نړیوال ثبات ځواک (ISF) رامنځته کول شامل دي ترڅو د امنیت په ټینګښت کې مرسته وکړي، د فلسطین نوي پولیس وروزي، او له غزې څخه د اسرائیلي ځواکونو د بې وسلې کولو او وتلو څارنه وکړي.

امریکا هڅه کوي په غزه کې د ISF لپاره د ملګرو ملتونو یو پرېکړه لیک ترلاسه کړي، خو دا هڅه یې د روسیې، چین او څو عربي هیوادونو له مقاومت سره مخ شوې، کومو چې د جګړې وروسته د حکومتي میکانیزم د جوړښت، د "سولې بورډ" چې لا نه دی جوړ شوی، او د فلسطیني ادارې لپاره د کوم انتقالي رول د نشتوالي په اړه اندیښنې راپورته کړې دي.

ریاض له تل ابیب سره د ډیپلوماتیکو اړیکو د جوړولو لپاره د یوه فلسطینی دولت رامنځته کول د شرط په توګه وړاندې کوي. د اسرائیلو لومړی وزیر بنیامین نتنیاهو او د هغه سخت دریځي وزیران د دوه دولتي حل لارې او د یوه خپلواک فلسطین د جوړولو مخالفت کوي.

دا سفر به د محمد بن سلمان ته یو فرصت برابر کړي چې د یوه فلسطینی دولت د جوړولو په اړه له ولسمشر ټرمپ څخه یوه واضح ژمنه وغواړي.

"د یوه فلسطینی دولت لپاره د لارې په ټاکلو کې د امریکا د مشرۍ لټون به بې له شکه د ولیعهد لپاره د اجنډا یوه مهمه برخه وي، خو زه شک لرم چې یوه واضح ژمنه به ترلاسه شي،" سفیرې لیف وویل.

"پر دې سربیره، د غزې اوسیدونکو ته د بشري مرستو د پیاوړتیا لپاره د ترتیباتو خوندي کول، او د لومړنیو مهمو ګامونو په توګه د حکومتولۍ او امنیت په اړه موافقه، سمدستي او ډېرې اړینې مسلې دي."

امنیتي تړون

د ابراهیم تړونونو په اړه له خبرو اترو هاخوا، د امریکا او سعودي د دفاعي تړون د نهایی کولو لپاره یوه لویه هڅه روانه ده، چې سعودي عربستان ته به د هغو غیر لازمي امریکایي امنیتي تضمینونو په څېر تضمینونه ورکړي چې قطر ته د یوه اجراییوي فرمان له لارې ورکړل شوي دي.

سعودي عربستان د یوې لویې وسلې کڅوړې په لټه کې هم دی، چې ښایي په لسګونو F-35 جنګي جټ الوتکې پکې شاملې وي، دا د پنټاګون د هغې اجازې پر بنسټ ده چې د ۲۰۲۵ کال په لومړیو کې یې ورکړې وه. لکه څنګه چې د رویټرز خبري اژانس راپور ورکړی، پنټاګون د ۴۸ پرمختللو الوتکو د احتمالي پلور په اړه غور کوي.

په خبرو اترو کې لوړپوړو سعودي چارواکو له خپلو امریکایي سیالانو لکه د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو او د دفاع وزیر پیټ هیګسیت سره لیدلي دي.

خو سعودي عربستان، چې په دې وروستیو کې یې له پاکستان سره یو دفاعي تړون لاسلیک کړی چې وایي "پر هر یوه هیواد هر ډول تیری به پر دواړو تیری ګڼل کیږي"، له امریکا سره به د ورته تړون یا د ناټو په څېر د دفاعي تړون په لټه کې وي.

دا تړون د غزې د جګړې پر مهال پر قطر د اسرائیلو د بې ساري برید وروسته وشو، چې وروسته د اسرائیلو لومړي وزیر نتنیاهو له سپینې ماڼۍ څخه بخښنه وغوښته.

دوحې وروسته له امریکا سره یو پرمختللی دفاعي تړون لاسلیک کړ چې پکې راغلي "متحده ایالات به د امریکا او قطر دولت د ګټو د دفاع او د سولې او ثبات د بیا راوستلو لپاره ټول قانوني او مناسب اقدامات - په شمول ډیپلوماتیک، اقتصادي، او که اړتیا وي، پوځي - ترسره کړي."

"په ښکاره توګه د سعودي له لوري د امریکا د امنیتي ژمنو د روښانه کولو لپاره یوه بیړنۍ اړتیا احساسیږي، خو د ناټو په څېر یو تړون به د سنا رایې ته اړتیا ولري، چې په نږدې راتلونکي کې ناشونې ښکاري،" سفیرې لیف یادونه وکړه.

"خو، د سعودي حکومت لپاره یقیناً دا ځای شته چې د ټرمپ له ادارې څخه د هغې ژمنې په څېر ژمنه ترلاسه کړي چې ولسمشر ټرمپ په دې وروستیو کې قطر ته ورکړه. ښایي دا د یوه تړون حقوقي ځواک ونه لري، خو یو مهم سیاسي پیغام به وي."

د چهارشنبې په ورځ، روبیو اشاره ورکړه چې واشنګټن او ریاض به د MBS د سفر پر مهال څو تړونونه لاسلیک کړي، خو جزییات یې مشخص نه کړل.

"موږ به له دوی سره د لاسلیک لپاره ځینې ښه تړونونه ولرو... زه د دې وضعیت په اړه ښه احساس لرم. لا هم ځینې شیان شته چې باید ټینګ او نهایي شي، او موږ به په راتلونکې اونۍ کې یوه ښه غونډه ولرو،" هغه خبریالانو ته وویل.

مصنوعي ځيرکتيا او د پانګونې غونډه

ویل کیږي چې د ولیعهد د سفر پر مهال به سعودي عربستان د امریکا په پلازمېنه کې د پانګونې یوه غونډه جوړه کړي ترڅو د انرژۍ، ټکنالوژۍ (په شمول د مصنوعي ځيرکتيا، ډیټا مرکزونو، او سیمی کنډکټرونو)، روغتیا، او زیربنا په څېر سکتورونو کې معاملې پرمخ یوسي.

دا غونډه ښایي له ۶۰۰ میلیارد ډالرو څخه ډېره امریکایي پانګونه په ډاګه کړي، چې پکې د ډیټا مرکزونو او لمریزې برېښنا نوښتونو لپاره ۲۱ میلیارد ډالر شامل دي. د راپورونو له مخې، ولسمشر ټرمپ د MBS لپاره د یوې شاندارې ماښامنۍ پلان لري، چې په سوداګریزو شراکتونو ټینګار کوي.

مایکل راټني، سعودي عربستان لپاره د امریکا پخواني سفیر، د ستراتیژیکو او نړیوالو مطالعاتو په مرکز کې په یوه بحث کې وویل چې د دفاعي معاملې سربیره، د سعودي ولیعهد به د مصنوعي ځيرکتيا او ټکنالوژۍ په اړه له امریکا څخه د تړونونو او "کلکو ډاډګیرنو" په لټه کې وي.

"مصنوعي ځيرکتيا او پرمختللې ټکنالوژي واقعاً د سعودي د هغو هیلو په مرکز کې دي چې غواړي خپل اقتصاد له تیلو څخه په انحصار خلاص کړي،" راټني وویل.

هغه ټینګار وکړ چې سعودي عربستان د پام وړ هیلې لري او د ډیټا مرکزونو د پراختیا لپاره د لویو امریکایي شرکتونو پانګونې ته په تمه دی.

"دوی غواړي د خپلې مصنوعي ځيرکتيا صنعت ته وده ورکړي، په شمول د هغې فکري پانګې چې د دې په پراختیا کې شامله ده، نه یوازې د ډیټا مرکزونو کوربه توب. خو زه فکر کوم چې دوی به یو ډول کلک ډاډ وغواړي چې امریکا به د دوی د مصنوعي ځيرکتيا پروګرام په پراختیا او پانګونه کې د یوه شریک په توګه د دوی ترڅنګ وي."