ولې تورکیه او قطر د غزې لپاره د ټرمپ د سولې په پلان کې مهم دي؟

د مصر د سولې وروستۍ سرمشریزې د غزې اوربند ته نوی تحرک ورکړی، او نړیوالو مشرانو پر دغې فلسطیني سیمې د اسرائیلو د اوږدې جګړې د پای ته رسولو لپاره د ټرمپ په ملاتړ د سولې له لار نقشې خپل ملاتړ اعلان کړی دی.

د ټرمپ د ۲۰ ماده ییز پلان له مخې، امریکا به له خپلو عربي، اسلامي او نورو نړیوالو شریکانو سره یو امنیتي چوکاټ جوړ کړي ترڅو په جګړه ځپلې فلسطیني خاوره کې "یو لنډمهالی نړیوال ثبات ځواک (ISF)" ځای پر ځای کړي.

دا نړیوال ځواک، چې "د اوږد مهاله کورني امنیت د حل لارې" په توګه یادیږي، نه یوازې د غزې اوسېدونکو ته به امنیت تامینوي، بلکې "یو تایید شوی فلسطیني پولیس ځواک" ته به هم روزنه ورکړي، چې په راتلونکي کې به د دغې سیمې د امنیتي دستګاه برخه وي.

که څه هم په پلان کې اردن او مصر "په دې برخه کې د دوی د پراخې تجربې" له امله د دغه ځواک د جوړولو لپاره د امریکا د مشورتي شریکانو په توګه یاد شوي، خو کارپوهان په دې باور دي چې د تورکیې په څېر اسلامي هېوادونه او د قطر په څېر عربي هېوادونه د نورو په پرتله د ISF د بریا لپاره ډېر مهم رول لوبولی شي.

تورکیې، مصر او قطر له ټرمپ سره د سولې یو سند لاسلیک کړی، چې په کې یې د جګړې د پای ته رسولو لپاره د امریکا د ولسمشر له ۲۰ ماده ییز پلان سره د خپل ملاتړ ژمنه کړې او همدارنګه د اوسني اوربند د تضمین کوونکو په توګه درېدلي دي، کوم چې وروسته له هغې تر ډېره بریده پر ځای پاتې شوی چې حماس په دې اونۍ کې ټول ژوندي اسرائیلي بندیان خوشې کړل.

د چهارشنبې په ورځ، د تورکیې ولسمشر رجب طیب اردوغان د شرم الشیخ له اعلامیې خپل ملاتړ بیا تکرار کړ او ویې ویل چې دا یوازې "د یوه اوربند" له لاسلیک کولو څخه ډېر څه دي.

کارپوهان په دې باور دي چې د اسلامي او عربي هېوادونو ملاتړ به د دغه پلان د بریا لپاره خورا مهم وي.

اوزګور کورپه، یو متقاعد ترکي ډګروال او د ملي دفاع پوهنتون استاد وايي: "د (تورکیې او قطر په څېر) هېوادونو شتون، چې د ښکېلو ټولو خواوو له خوا پرې باور کېږي، د اوربند د دوام او د هر ډول (احتمالي) وسله والې جګړې پر وړاندې د مخنیوي په برخه کې به مهم رول ولوبوي."

تورکیې، مصر او قطر ټولو د حماس د مشرانو کوربه توب کړی او همدارنګه یې د اسرائیل او د فلسطیني مقاومت د ډلې ترمنځ د اوربند د تامین لپاره منځګړیتوب کړی ترڅو په غزه کې د اسرائیلو نسل وژونکې جګړه پای ته ورسوي، چې د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر له ۷مې راهیسې یې نږدې ۷۰ زره کسان وژلي دي.

'لویه لاسته راوړنه'

مهجوب زویري، چې په دوحه کې د نړیوالو چارو په اړه د منځني ختیځ د شورا یو غیرمقیم جګپوړی غړی دی، هم احساسوي چې د ټرمپ د سولې په پلان کې د اسلامي او عربي هېوادونو شاملول او په غزه کې د یوې نهایي حل لارې لپاره د دوی هڅې "یوه لویه لاسته راوړنه" ده.

خو هغه د موضوع پېچلتیا او د نړیوال نظم پر راتلونکي د هغې اغېزو ته هم اشاره کوي.

هغه ټي آر ټي ورلډ ته وايي، دا د ټرمپ د ادارې او وړاندیز شوي نړیوال ځواک دواړو لپاره خورا مهمه ده چې د غزې نړیوالې په رسمیت پېژندل شوې پولې د اسرائیلي ځواکونو څخه خوندي کړي او فلسطیني سیمې ته په دوامداره توګه د بشري مرستو د ورتګ اجازه ورکړي.

د ملګرو ملتونو په څېر نړیوالو سازمانونو ټینګار کړی چې ویجاړې شوې سیمې ته د کافي مرستو رسول د میلیونونو فلسطینیانو لپاره چې خپلو کورونو ته ستنېږي، تر ټولو بیړنۍ اړتیا ده.

د تل ابیب لخوا د خپلې نسل وژونکې جګړې د بیا پیلولو ګواښ هم د غزې پر سر ځوړند دی، او د اسرائیلو دفاع وزیر د غزې د اوربند تړون ته د حماس د نه درناوي په پلمه د جګړې د بیا پیلولو ژمنه کړې ده.

په دې شرایطو کې، د اسلامي او عربي هېوادونو تضمینونه خورا مهم کېږي.

الون لیل، د اسرائیلو د بهرنیو چارو وزارت پخوانی عمومي رییس، وايي چې د سولې په پلان کې د دوی ګډون خورا زیات اهمیت لري، او د حماس او اسرائیل ترمنځ د بندیانو په تبادله کې د دریو هېوادونو لخوا لوبول شوي مهم رول ته اشاره کوي.

لیل ټي آر ټي ورلډ ته وویل، ترکیه، قطر او مصر به "د دې (پلان) د پلي کېدو ساتنه کوي."

لیل همدارنګه په دې باور دی چې دا درې هېوادونه به د غزې د امنیت په تامین کې مهم رول ولوبوي، چې هغه یې "د دوی د مسؤلیتونو یوه برخه" ګڼي.

یو عمومي باور شتون لري چې له فلسطینیانو سره دیني، کلتوري او تاریخي اړیکې اسلامي او عربي هېوادونو ته د ښکېلو حساسیتونو په اړه ښه پوهه ورکوي او په دې توګه دوی د لویدیځې نړۍ په پرتله په غوره موقعیت کې راولي ترڅو په غزه او ممکن د لویدیځې غاړې په څېر نورو اشغال شویو سیمو کې سوله او ثبات راولي.

خطرناک، خو د ارزښت وړ

کورپه په منځني ختیځ کې ګډوډې سیاسي فضا ته پام را اړوي، چې په ۱۹۴۸ کې د اسرائیلو له جوړېدو راهیسې له ګڼ شمېر جګړو سره مشخصه شوې - له عرب-اسرائیل جګړې څخه نیولې تر ایران-اسرائیل جګړې او په ۲۰۰۳ کې پر عراق د امریکا ویجاړونکي یرغل پورې.

په ۱۹۵۶ کې، منځني ختیځ د ملګرو ملتونو د لومړي سوله ساتي ماموریت - د ملګرو ملتونو بېړني ځواک (UNEF) - د ځای پر ځای کېدو شاهد و، چې دنده یې د اسرائیل او مصر ترمنځ د دښمنیو د پای ته رسېدو څارنه او تامینول وو.

له هغه وخت راهیسې، په سیمه کې څو نور نړیوال ځواکونه هم ځای پر ځای شوي - د مصر له سویز څخه نیولې تر لبنان او د سوریې د ګولان لوړو پورې ترڅو د اسرائیل او نورو هېوادونو ترمنځ نازک اوربندونه وڅاري.

خو کورپه احساسوي چې تورکیه د غزې ماموریت ته چمتو ده.

هغه ټي آر ټي ورلډ ته وویل: "که څه هم دا نړیوال ماموریت د پخوانیو په څېر خطرناک ماهیت لري، خو دا په دې مانا نه ده چې موږ (تورکیه) باید ډډه ترې وکړو." هغه زیاته کړه چې د تورکیې پوځ، چې په ناټو کې دوهم لوی پوځ دی، په کوریا، کوسوو، شمالي مقدونیه او افغانستان کې له نړیوالو ماموریتونو څخه ارزښتناکه تجربه لري.

د کورپه په وینا، "موږ په دې وروستیو کې د کوسوو د سوله ساتي ځواک قومانده په غاړه واخیسته"، چې دا په نړیواله ټولنه کې د ترکي پوځ د باور او مسلکي توب نښه ده.

د تورکیې د دفاع وزارت هم روښانه کړې چې په بېلابېلو جغرافیو کې د نړیوالې سولې او امنیت د ساتنې لپاره په ګڼ شمېر نړیوالو ماموریتونو کې د خدمت کولو له لارې، د هېواد پوځ د خپل مسلکي توب او بې طرفۍ له امله "د ټولو خواوو ستاینه" ترلاسه کړې ده. وزارت غزې ته په اشارې سره زیاته کړه، چې ترکي پوځ "هرې ورسپارل شوې دندې ته چمتو دی."

انقرې همدارنګه خپل وسله وال ځواکونه د لیبیا، سومالیا او قطر په څېر هېوادونو کې د دوه اړخیزو پوځي همکاریو د تړونونو له لارې ځای پر ځای کړي دي. د دې ځای پر ځای کولو ترڅنګ، ترکیه د تروریزم ضد موخو لپاره په عراق او سوریه کې پوځي حضور لري، او له عربو څخه نیولې تر کردانو، ایزدیانو او ترکمنانو پورې له بېلابېلو سیمه ییزو ډلو سره تعامل کوي.

د پخواني ترکي پوځي افسر په وینا، ترکیه "دولتې حافظه او پوځي وړتیا دواړه لري" چې په داسې سختو ډګرونو کې له بېلابېلو قومي او سیاسي ډلو سره چلند وکړي. هغه وايي: "په پایله کې، ترکیه به په غزه کې د سولې په تامین کې د مهم رول لوبولو لپاره یو مهم لوبغاړی وي."

د خلیج میشتي شنونکي، زویري په وینا، په داسې حال کې چې ځینې عربي هېوادونه په غزه کې د حماس له دوامداره حضور څخه اندېښمن دي، ترکیه او قطر د مقاومت له ډلې سره د خپلو اوږدمهاله اړیکو له امله په فلسطیني سیمه کې د دې وسله وال سازمان د بدلېدونکي رول په اړه بېل لیدلوری لري.

کارپوهان وايي چې دا ترکیه په غوره موقعیت کې راولي ترڅو د سولې د پلان ډېرې جنجالي مسلې حل کړي، کوم چې د حماس د بې وسلې کولو او منحل کولو غوښتنه کوي، او د غزې په راتلونکې حکومتولۍ کې هیڅ رول نه ورکوي.

زویري وايي، د تورکیې او قطر ترڅنګ، چې له اوږدې مودې راهیسې د فلسطین د حاکمیت ملاتړ کوي، نور اسلامي او عربي هېوادونه باید پر امریکا او اسرائیل "ډله ییز فشار" راوړي ترڅو د فلسطین د شخړې لپاره د اوږد مهاله حل لارې ته لاره هواره کړي.

هغه زیاتوي: "دوی باید پر امریکا او لویدیځو هېوادونو ټینګار وکړي چې د بشري مرستو تامین او د غزې بیارغونه باید له کوم شرط سره تړلې نه وي، په شمول له سیمې څخه د حماس د لرې کولو."